Inleiding

Volgens  de geschiedenisboekjes is de barometer uitgevonden in 1644 door Evangalista Torricelli. Dit klopt niet helemaal. Torriceli’s proef was om een vacuüm aan te tonen. Het bestaan van een vacuüm was in die tijd ondenkbaar, met name de kerk verzette zich zeer tegen het bestaan van het absolute “niets”. Pas na Torricelli’s dood kwam men op het idee om de kwikbuis te gebruiken om drukverschillen te meten voor weersvoorspelling en in het begin vooral voor hoogtemeting. Descarte, Boyle, Hooke en Huygens zijn slechts enkele van de vele 17de eeuwse wetenschappers die zich bezighielden met het nieuwe fenomeen. Tot het eind van de 17de eeuw werden er hoofdzakelijk barometers gemaakt voor wetenschappers. Gerenommeerde klokkenmakers als Tompion,Wynne and Quare maakten wel schitterende barometers, maar deze waren slechts bedoeld voor zeer welgestelden en hooggeplaatsten. Barometers voor een breed publiek werden pas vanaf 1690 gemaakt. De vroegste barometerspecialist was John Patrick uit London.

De productie van barometers in Europa spitst zich toe op drie landen: Engeland, Frankrijk en Nederland. Het is niet toevallig dat dit allen landen zijn die afhankelijk zijn van de zeevaart.

De barometers uit de 18de eeuw zijn meestal vrij primitieve plankjes met een eenvoudige schaalverdeling. Pas tegen het eind van de 18de eeuw, als de welvaart en de bevolking toeneemt wordt de barometer een decoratief meubelstuk dat zeer populair wordt  in de drie genoemde landen. Exemplaren uit de 18de eeuw zijn zeer zeldzaam omdat er relatief weinig gemaakt zijn en omdat ze vervangen werden door mooiere en technische verbeterde exemplaren uit de volgende eeuwen.

Innovaties

De eenvoudige kwikbarometer; de torricellibuis had enkele nadelen.

1. afleesbaarheid

2. kwetsbaarheid (vooral bij transport.)

3. onnauwkeurigheid

Er zijn sinds 1644 heel veel innovaties geweest om bovenstaande problemen op te lossen. In dit beknopte verhaal wil ik mij beperken tot het eerste punt.

Het aflezen van de verschillen in de kwikbuis was lastig omdat de verschillen maar enkele millimeters waren en dat ook nog in een dunne buis van enkele millimeters binnendiameter. De simpelste oplossing was een dikke buis te gebruiken met aan de onderkant een grote pot om het dalende kwik kwijt te kunnen. Deze oplossing werd veel toegepast op Franse barometers en ook de Engelse Fitzroybarometers hadden vaak flinke diameters.

In de 17de eeuw bedacht men echter al andere systemen om tot schaalvergroting te komen. Van de vele systemen bleken er twee technisch goed uitvoerbaar en ook in de praktijk goed te werken.

Het ene systeem was een uitvinding van Robert Hooke; de wielkwikbarometer. In het open been onderaan de buis plaatste hij een drijvertje en tegengewicht dat via een touwtje een katrolletje bewoog. Zo  ontstond een analoog af te lezen instrument.

Dit systeem werd in Engeland in eerste instantie weinig toegepast. Wetenschappers vonden het systeem niet nauwkeurig genoeg. In Frankrijk werd het in de 18de eeuw echter zeer populair. Nu kan men nog veel Louis IVX wielkwikbarometers vinden met hun beschilderde gipsen ornamenten. Pas toen Italiaanse emigranten wielkwikbarometers in de bekende banjovorm gingen maken werden zij ongelooflijk populair in Engeland. Zij bleven tot 1870 de meest verkochte barometer in Engeland.

Het tweede systeem dat zich doorzette was een uitvinding van onze geniale landgenoot Christiaan Huygens. Hij plaatste op het open gedeelte een tweede buis met een aanwijsvloeistof. Zo kon een schaalvergroting bereikt worden van wel 10. Dit systeem werd razend populair in Nederland. Van 1750 tot 1860 beleefde de bakbarometer zijn bloeiperiode. Ook hier speelden Italiaanse emigranten een grote rol. Zij werkten hard, goedkoop en waren zeer vakbekwaam. In andere landen werd het Huygens-systeem weinig toegepast. Pas half 19de eeuw zien wij contrabarometers in Frankrijk, België en Duitsland verschijnen. In Engeland bleef dit systeem een curiosum.

Ondanks de verbeterde systemen bleef de productie van rechte barometers, ook wel sticks genoemd, doorgaan. Ze waren relatief goedkoop en waren ook voor wetenschappelijk gebruik  geschikter.  Stickbarometers kan men indelen in twee categorieën; barometers voor huishoudelijk gebruik en barometers voor een gespecificeerde toepassing. Er werden scheepsbarometers, mijnbarometers, hoogtemeters e.d. gemaakt.

Aanschaf van een antiek exemplaar

waar moet u op letten bij de aanschaf van een antiek exemplaar? Allereerst is uw smaak natuurlijk belangrijk en uw budget. Verder moet u zich afvragen of u het instrument voor  wanddecoratie wilt gebruiken of dat u de barometer allereerst als meetinstrument wilt gebruiken. Antiek exemplaren hebben geen aflezing in hPa zoals hedentendage gebruikelijk is. De schaal op Engelse barometers is bijna altijd in Engelse duimen. Op Franse barometers vindt u Franse duimen en op de latere modellen millimeter kwikdruk. Op Hollandse exemplaren vindt u Rijnlandse duimen, Engelse duimen, millimeter kwikdruk en soms ook Franse duimen. Weersverandering is goed zichtbaar op alle modellen; omrekenen naar hPa is echter niet echt eenvoudig. Ook de thermometer die u op de meeste barometers aantreft is zelden in graden Celsius. Hoewel de Celsius verdeling al heel oud is werd hij pas in het laatste helft van de 19de eeuw toegepast op barometers en dan alleen op continentale barometers. Engelse barometers zijn op enkele uitzonderingen na altijd in Fahrenheit. Op Franse en Nederlandse barometers vindt u ook een deling in Reamur. Op hele vroege exemplaren vindt u nog andere delingen, zoals de la Court, een Florentijnse schaal of naar l’ Ïsle .

In 1844 werd de mechanische barometer uitgevonden door de fransman Vidie. Dit systeem werd gauw zeer populair, omdat het goedkoop en makkelijk te maken was in allerlei maten. Een andere toepassing was in een barograaf. Dit is een schrijvende barometer, waarbij het schrijfgedeelte aangedreven wordt door een mechanische klok. De kwikbarometer werd langzaam verdrongen door de anoroide barometer.Europa werd in de 20ste eeuw overspoeld met weerstations, met name uit Duitsland. Helaas ging de kwantiteit vaak ten koste van de kwaliteit.  Pas in de 60er jaren van de vorige eeuw beleefde de kwikbarometer een revival, toen men weer meer waardering kreeg voor ambachtelijke producten. Degelijkheid, kwaliteit en exclusiviteit zijn ook nu nog de sleutelwoorden voor kwikbarometers. Er worden reproducties van antieke barometers gemaakt, klassieke modellen en meer eigentijdse modellen. Elders op deze site vindt u een breed scala van deze barometers.

Antiek is door de crisis flink in prijs gedaald. Nu we langzaam uit het dal klimmen zien we ook de vraag naar antiek toenemen. Het is nu het moment om een mooi stuk aan te schaffen. U kunt nu prachtige stukken kopen voor prijzen die lager liggen dan menig nieuw exemplaar. Koop u barometer echter bij voorkeur bij een specialist. U betaalt waarschijnlijk meer dan op Marktplaats of Ebay maar u koopt gegarandeerd een goed exemplaar. Er zijn vele vervalsingen en kopieën in de handel. Bovendien koopt u een barometer die tiptop in orde is. Als u een restauratieobject koopt kunnen de kosten van reparatie tegenvallen zodat het goedkoopje toch nog een duurkoopje blijkt te zijn. Bij de specialist heeft u bovendien een ruime keus en kunt u iets kopen wat echt naar uw zin is.

 

Voor wie meer wil weten over de fascinerende geschiedenis van de barometer zijn er enkele voortreffelijke boeken verschenen over barometers. De meeste zijn in de Engelse taal. Er zijn echter ook drie Nederlandstalige boeken verschenen. Deze zijn niet meer in de reguliere boekhandel te koop.Wij hebben alle boeken te koop, sommige nieuw, andere antiquarisch. Sommige bibliotheken hebben barometerboeken nog te leen of ter inzage.

Voor verdere vragen kunt u altijd bij ons terecht.